Fietstocht Vorstenroute

Beschrijving

Start beschrijving: nabij Schaijkseweg 3, 5373 KL, Herpen (parkeergelegenheid).

In de weg bij de parkeerplaats is een kleine rotonde met berkestammen. Neem hier, vanaf knooppunt 17, het dubbele fietspad langs de Schaijkseweg in de richting van knooppunt 62, dus zo dat je de weg aan je linkerhand hebt. Het viaduct steekt de snelweg over; aan overzijde sla je linksaf, Aalstvoortsestraat. Je verlaat hier de knooppuntroute. De Aalstvoortsestraat weg buigt scherp terug en loopt langs de snelweg; neem de eerste weg rechts, Erfdijk.

De Erfdijk wordt al vermeld in 1332. Hij diende om het dorp Herpen te beschermen bij de winterse overstromingen van de Maas. In later tijden kregen deze overstromingen een ‘gepland’ karakter: om de dijken te ontlasten werd bij hoge rivierstand het Maaswater bewust toegelaten, de zogeheten Beerse Overlaat; hierdoor stroomde het water langs Grave, tussen Herpen en Ravenstein door, en noordelijk van Oss tot Gewande aan toe – een soort ‘Ruimte voor de Rivier’ avant la lettre. De Beerse overlaat werd in 1942 definitief gesloten; de inmiddels forse eiken die nu op de Erfdijk staan dateren van daarna. Aan de overstromingen herinneren nog slechts een aantal wielen, die nu als vijvers langs de dijk liggen.

Blijf de Erfdijk volgen door op de splitsing rechtsaf te slaan, en op de splitsing daarna linksaf; op de volgende T-splitsing rechtsaf, Hamelspoelweg. Voorbij de kruising kom je over een bruggetje; neem vervolgens het fietspad linksaf.

Het fietspad voert hier langs de Hamelspoel en verderop langs de Putwielen: beide restanten van een oude Maasbocht. Beide ook maken deel uit van de Hertogswetering: een onder hertog Jan II van Brabant aangelegd afwateringskanaal dat voert van Grave tot Gewande (en bedoeld voor ‘zomers gebruik’; maar natuurlijk ontoereikend voor de hierboven genoemde periodieke overstromingen).

Het fietspad komt uit op de weg bij een rotonde; sla hier linksaf, Hertogstraat. Je bent weer terug op de knooppuntroute. Volg deze straat langs de Putwielen aan de linkerkant. Sla aan het eind, bij knooppunt 61, rechtsaf, fietspad langs De Beers. Volg deze tot de rotonde; sla hier linksaf, Hamstraat. Ga op de splitsing met de bocht mee rechtsaf, Grotestraat.

Even rechtdoor staat de St. Lambertuskerk, een rijksmonument gebouwd in 1911-12, met fraai smeedijzeren beslag op de vleugeldeur in het westelijk portaal. Op het pleintje rechts van de kerk het eveneens rijksmonumentale baarhuisje (niet voor geboortes, maar juist om de baar van overledenen op te stellen) met aangebouwd graf van pastoor Antonius Verkuulen. Ook de T-boerderij (T-vormige plattegrond) tegenover de kerk (no. 4) uit de 1e helft van de 19e eeuw is een rijksmonument, evenals de krukhuisboerderij (L-vormige plattegrond) op no. 8.

Volg de Grotestraat en ga mee met de bocht naar links (Gansheuvel). Deze komt uit op de Schaafdries; sla hier rechtsaf en steek bij de rotonde recht over, Monseigneur Zwijsenstraat. Volg deze tot de Y-driesprong en houd hier links aan, Landpoortstraat. Je kruist de voormalige vestinggracht en bereikt het oude stadje Ravenstein.

Ravenstein werd in 1360 gesticht door Walraven van Valkenburg (degene die het kasteel liet bouwen). In 1397 kwam het in het bezit van Kleef (het Philip van Kleef-bolwerck uit 1521 herinnert aan deze periode). Na het uitsterven van het geslacht Kleef in 1609 waren er meerdere partijen die aanspraak maakten; de Gulik-Kleefse kwestie. Aanvankelijk kwam Ravenstein aan Brandenburg, maar in 1630 werden deze opgevolgd door de vorsten van Pfalz-Neuburg (het was hiermee in wezen een onafhankelijk staatje, al bleef er tot 1672 een Nederlands garnizoen in het stadje gelegerd). Vanaf 1685 droeg het huis Pfalz-Neuburg de waardigheid van Keurvorst: een groep van vier vorsten en drie aartsbisschoppen die gezamenlijk de koning/keizer van het Duitse Rijk kozen (van de 13e eeuw tot 1806). Overigens behoorde ook de markgraaf van Brandenburg tot dit college. In 1794 werd Ravenstein door Franse troepen bezet; in 1800 werd het verkocht aan de Bataafse Republiek, waarna het voortaan bij Nederland bleef.

De invloed van de katholieke hertogen van de Pfalz op Ravenstein was groot: in tegenstelling tot de streng calvinistische Republiek heerste er godsdienstvrijheid voor katholieken, en gelovigen uit het aangrenzende Brabant konden hier ter kerke gaan. Ook de St. Luciakerk, het voormalig gymnasium (met priesteropleiding) en enkele kloosters stammen uit deze periode.

Aan het eind van de Landpoortstraat linksaf en direct rechtsaf, Marktstraat, omzoomd door vele monumentale huizen. Sla bij het driehoekige pleintje (met stadspomp, ca 1880), linksaf, Sint Luciastraat. Op de hoek links de St. Luciakerk. Deze werd in 1735 gebouwd (bekostigd uit de opbrengst van de Ravensteinse Loterij) in gematigde Duitse barokstijl. Boven de ingang het wapen van Karl Philipp von der Pfalz-Neuburg (Heer van Ravenstein 1716-1742). Aan de rechterkant, het tweede huis vanaf de hoek, stond het Gymnasium Aloysianum, de Latijnse School die ook priesters opleidde. Het werd in 1752 door de Jezuïeten opgericht en eveneens betaald uit de loterijopbrengst. In 1905 moest het gebouw plaatsmaken voor een nieuw stadhuis.

Voorbij de poort rechts stond tot 1818 het kasteel van Ravenstein; in het water rondom het plantsoen herken je de slotgracht.

Aan het eind van de Sint Luciastraat rechtsaf, van Coothweg. Als je hier even linksaf slaat zie je rechts in de tuin de resten van het Philips van Kleefbolwerk uit 1509, door de bewoner in eigen beheer opgegraven; zie het informatiepaneel. De van Coothweg is genoemd naar Petrus Franciscus van Cooth (Ravenstein 1819 - ’s-Hertogenbosch 1901); hij was o.a. lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant. Kinderloos en zeer rijk, liet hij na zijn dood aan een aantal Brabantse gemeenten een voor die tijd kapitaal bedrag na ter bevordering van het openbaar onderwijs.

Sla aan het eind van de weg (knooppunt 18, bij het gereconstrueerde Kasteel Bolwerk), linksaf, Maasdijk. Blijf deze volgen (eventueel over het rechts gelegen fietspad). Een aanzienlijk deel van de dijk is met fraaie bomen beplant. Direct langs (bij hoog water in) de rivier zie je de zogeheten bakenbomen, waarmee de schipper de vaargeul ook bij overstroomde uiterwaarden werd aangewezen. Aan je linkerhand passeer je de kerkjes van Neerlangel, Demen (met privébegraafplaats van de burgemeestersfamilie Van den Bergh tussen kerk en dijk) en Diemen (tufsteen, 13e-eeuw, toren 15e-eeuws).

Bij de radiotoren maakt de dijk een bocht naar rechts; even verderop (knooppunt 43) verlaat een weg de dijk, sla hier linksaf, Lietingstraat. Blijf deze volgen tot de rotonde en steek over, Peperstraat. Houd op de splitsing rechts en vervolgens weer links aan, Groenestraat. Blijf deze volgen, je komt uit op het plein bij de kerk.

Sla vanaf het Kerkplein linksaf, Berghemseweg; na de bocht weer linksaf, Berghemseweg. Blijf deze volgen voorbij knooppunt 43; ga einde weg links en meteen weer (knooppunt 15) rechts, Harenseweg. Ga bij de T-kruising rechtsaf, fietspad langs Burgemeester van Erpstraat. Volg de bocht naar links (knooppunt 76), Julianastraat.

In de bocht staat links het voormalig raadhuis van Berghem, met dubbele bordestrap. In 1995, met de samenvoeging van Berghem en Oss, werd het hulpsecretarie. Verderop links de St. Willibrorduskerk; deze staat op de plaats waar in de Middeleeuwen recht werd gesproken. In 1895 brandde het schip van de kerk af door blikseminslag; bij de herbouw werd de uit ca. 1500 stammende toren met één geleding verhoogd, en het nieuwe schip werd aan de andere zijde van de toren opgebouwd. Zodoende staat bij deze kerk, in tegenstelling tot bij alle andere die je vandaag gezien hebt, de toren niet aan de westkant maar aan de oostkant.

Steek bij de rotonde rechtdoor over, Zevenbergse Weg; het fietspad ligt hier aan de linkerzijde van de weg! Blijf de Zevenbergse Weg volgen, ook waar het rode fietspad naar rechts afbuigt. Uiteindelijk kom je (bij knooppunt 22) bij een kruispunt met links het Mariakapelletje; sla hier rechtsaf, Rijsvensestraat. Blijf deze volgen over de fietsbrug en steek bij de volgende kruising (knooppunt 35) rechtdoor over, Munlaan. Tenslotte zie je aan je rechterkant een laag, achthoekig, met hekwerk omgeven gebouwtje.

Het oorspronkelijke Willibrordusputje, dat al wordt vermeld in de 14e eeuw, moet zo’n 12 meter zuidelijker, aan de andere kant van de weg, gelegen hebben. Het huidige putje is gebouwd in 1925-6. Het is gewijd aan de H. Willibrordus, een Engels missionaris (ca 658-739) die in de Lage Landen heeft gepredikt. Eeuwenlang heeft het vele pelgrims getrokken, mede omdat aan het water geneeskrachtige werking werd toegeschreven.

Je verlaat nu de knooppuntroute: sla linksaf, de straat die van het putje schuin wegloopt (Willibrordusweg). Sla aan het eind linksaf, Brierstraat. Blijf deze volgen tot bij het viaduct; links zie je een doorgesneden heuvel. In 1933 werd op de Ossche Heide een grote (54 m doorsnede) grafheuvel ontdekt die rond 600 v.C. zou moeten zijn opgeworpen, over een veel oudere (1800 v.C.) grafheuvel uit de Bronstijd heen. Hierin werd o.a. een ijzeren, met goud versierd zwaard aangetroffen, een unieke vondst, waaraan de vindplaats de naam ‘Vorstengraf’ dankt. Het zwaard is nu te bewonderen in het Rijksmuseum van oudheden in Leiden; de grafheuvel is in 2003 gedeeltelijk gerestaureerd, zodat je een goede indruk van de omvang en de hoogte krijgt. Zie voorts het informatiepaneel ter plaatse.

Ga rechtsaf onder het viaduct door; je volgt nu weer de knooppuntroute. Steek bij de kruising over (Oude Rijksweg). Blijf deze volgen en steek bij de verkeerslichten de tweebaansweg over. Na het viaduct en knooppunt 29 neem je het fietspad dat je met een bocht over het ecoduct voert. Aan de overzijde kom je met een krul op het fietspad langs de N324.

In de bocht gaat een pad rechtsaf, voorbij de slagboom. Dit is de toegangsweg naar het terrein Paalgraven, dat zijn naam heeft gegeven aan het snelwegknooppunt. Op dit terrein liggen een aantal grafheuvels uit de Bronstijd en vroege IJzertijd. De oude naam ‘Zevenbergen’ doet vermoeden dat hier al lang een aantal heuvels zichtbaar zijn geweest; bij onderzoek in de jaren zestig bleek dat het inderdaad om grafheuvels gaat. Bij de aanpassing van het knooppunt (dat vanwege de beschermde status van het grafheuvelterrein speciaal om het gebied heen werd gelegd) zijn in 2004 verdere opgravingen verricht. Mede op basis hiervan zijn een aantal heuvels gereconstrueerd, inclusief de kenmerkende palenrijen en kringgreppels. Ook de galg, die hier in de Middeleeuwen werd opgericht, is weer te zien. Zie verder het informatiebord ter plaatse.

Vervolg het fietspad onder het ecoduct door en neem vervolgens het fietspad linksaf, Munstraat. Je komt bij knooppunt 34 uit op een kruising; sla linksaf, Koekampweg. Ga voorbij de bocht linksaf, Rijsvenseweg, het ecoduct over. Aan de overzijde linksaf en direct rechtsaf, het fietspad dat het bos in leidt.

Het Herperduin is een natuurgebied van circa 400 hectare. Oorspronkelijk bestond het voornamelijk uit heide en stuifzand, maar tegen het eind van de 19e eeuw werd het bebost. In de afgelopen jaren is een project ondernomen om de eenzijdige naaldhoutbossen, oorspronkelijk gericht op de productie van mijnhout, om te vormen tot een meer diverse gemengd bos. Het staat met de twee ecoducten die je zojuist passeerde in verbinding met de rest van de Maashorst. Een deel van het gebied wordt begraasd met paarden en runderen – houd waar nodig afstand en doorkruis kuddes niet!

Je bereikt een driesprong, knooppunt 23. Sla hier rechtsaf en blijf het geasfalteerde fietspad volgen tot je terug bent op het uitgangspunt.