Fietsroute: Zaltbommel-Oss

Beschrijving

Startpunt: NS station Zaltbommel.

Het station zelf is geen knooppunt. De route loopt onder het viaduct door; verlaat het station aan de westzijde (links vanuit de richting ’s-Hertogenbosch) en volg vanaf de rotonde het fietspad langs de Koningin Wilhelminaweg. Na het snelwegviaduct rechtsaf en meteen daarna links aanhouden (nog steeds Koningin Wilhelminaweg, met fietspad). Sla vóór de stadsgracht linksaf (knooppunt 16), Marten van Rossumsingel.

Maarten van Rossem (1478-1555, niet te verwarren met de immer goedgeluimde TV-historicus) was een krijgsoverste in dienst van Karel van Egmont, hertog van Gelre. Hij verdedigde het gewest tegen de aanspraken van keizer Karel V en ondernam veldtochten o.a. in Friesland, naar ‘s-Gravenhage en naar Antwerpen, die veelal met nietsontziende plunderingen gepaard gingen. Na het overlijden van Karel van Egmont kwam Gelre alsnog aan keizer Karel en ging van Rossem over in diens dienst. Hij was zeer rijk en bezat meerdere kastelen o.a. nabij Vaarssen (Cannenburgh), in Arnhem (het Duivelshuis) en in Zaltbommel (het stadskasteel). Zijn familiewapen werd later het gemeentewapen van Rossum.

Waar de singel weer uitkomt op de weg (knooppunt 65) sla je rechtsaf, Steenweg. Voorbij knooppunt 66 maakt deze een bocht naar rechts; houd op de splitsing  vervolgens links aan, Molenwal. Met een bocht kom je uit op de Waalkade. 

Zaltbommel wordt voor het eerst vermeld in 850 (‘Bomela’); ergens in de 13e eeuw komt het aan Gelre en in 1315 ontvangt het van graaf Reinald I stadsrechten (de oorkonde van een eerdere verlening in 1276 was blijkbaar verloren gegaan). Hanzestad Zaltbommel ontwikkelde zich tot een sterke vesting die in 1574 en 1599 vergeefs door de Spanjaarden werd belegerd. Nadat ‘s-Hertogenbosch door Frederik Hendrik was veroverd (1629) was Zaltbommel geen grensvesting meer en werden de verdedigingswerken verwaarloosd. De stad werd in zodoende in 1672 en nogmaals in 1794 vrij makkelijk door de Fransen ingenomen. Inmiddels zijn de wallen herschapen in een park, maar de omtrek ervan is nog zeer goed herkenbaar: de smalle binnen- en de brede buitengracht met daarin de zeven bastions die de vesting de karakteristieke stervorm geven. Vanaf de bastions kon elk deel van de buitenwal, inclusief het aangrenzende bastion, worden bestreken.

Zaltbommel kent meer dan 150 rijksmonumenten, waaronder een groot aantal 16e- en 17e-eeuwse woonhuizen. Het meest opvallende monument is natuurlijk de St. Maartenskerk met een toren uit 1303; het laat-gothische schip dateert uit de 15e eeuw. Na twee branden heeft de toren sinds 1696 geen spits meer. 

De Waalkade komt met een bochtje uit op de Heksenwal; sla linksaf, en op het volgende kruispunt eveneens (Waalbandijk). Je kruist de stadsgracht en het snelwegviaduct (knooppunt 78). Voorbij het spoorviaduct linksaf de dijk op. Blijf het fietspad over de laatgotische dijk volgen; deze maakt een haakse bocht naar rechts en vervolgens een wijde bocht naar links. 

Het water aan links van de dijk, de Hurwenense Kil, is het restant van een vroegere meander van de Waal, die in de 17e eeuw werd rechtgetrokken. Tegen de rivier aan ligt de Kil van Hurwenen, een zandafgraving. Het gehele gebied, de Hurwenense Waard, is een natuurreservaat, rijk aan vogels. In de jaren 2010-15 is het gebied opnieuw ingericht en is aan de noordkant een meestromende nevengeul aangelegd, waardoor ook de omstandigheden voor stromingminnende vissoorten sterk zijn verbeterd.

Verderop buigt het fietspad links weg van de straat; blijf ook hier het fietspad volgen tot waar het weer terug komt op de Waaldijk. Even verderop rijd je weer langs de rivier; blijf nog steeds de dijk volgen (deels fietspad) tot waar de dijk wegbuigt van de rivier (knooppunt 67).

Hier ben je letterlijk op een snijpunt van rivieren: de Waaldijk gaat over in de Maasdijk. Buiten de dijk liepen de uiterwaarden van beide rivieren in elkaar over; ook de Waal en de Maas stonden daar in open verbinding totdat, met de aanleg van een sluis, het gat op 8 maart 1856 werd gesloten. Het huidige sluiskomplex is aangelegd bij de Maaskanalisatie van de jaren dertig.

Verlaat bij knooppunt 67 de dijk en sla rechtsaf het dorp in, Slotselaan.  .

Rechts het witte Kasteel Rossum. Het oorspronkelijke gebouw, mogelijk uit de 13e eeuw, werd bij het beleg van Zaltbommel in 1599 geheel verwoest. Of Maarten van Rossum hier daadwerkelijk heeft gewoond is onduidelijk. De restanten werden rond 1740 afgebroken om plaats te maken voor een rentmeesterswoning; deze moest in 1850 weer plaats maken voor het huidige gebouw (de eigenaar, baron van Randwijck, was officier bij de genie geweest en heeft het huis, in een Tudor-achtige stijl, zelf ontworpen). Van 1949-1999 was het kasteeltje raadhuis van Rossum. 

Voorbij het kasteeltje linksaf, Manhuisstraat, en op de dijk rechtsaf, Maasdijk. Waar deze uitkomt op de weg oversteken en aan de overzijde rechtsaf. Rijd de rotonde linksom rond en neem de tweede afslag (knooppunt 98), Jan Klingenweg, met fietspad. 

Een eeuw geleden reed je nu in Brabant. Alem lag toen aan de linkerkant van de Maas en vormde (sinds 1819) één gemeente met Maren en Kessel. De Maas had toen een bijzonder lastige bocht, ter hoogte van de huidige rotonde, die de zeilende schippers tot tijdrovende manoeuvres dwong. Daarom werd in 1891 een doorsteek door de Piekenwaard gegraven (nog zichtbaar achter de voetbalvelden rechts). In de jaren dertig werd de Maas rigoureus gekanaliseerd en de grote bocht afgesneden; de definitieve doorgraving op 11 juni 1935 maakte Alem tijdelijk tot een eiland. Kort daarna werd de dam (waarover je zonet fietste) aangelegd. Pas in 1958 werd de verandering ook administratief bevestigd en werd Alem (onder protest) ingedeeld bij de Gelderse gemeente Maasdriel.  

Sla vervolgens rechtsaf, St. Odradastraat, en houd op de splitsing links aan. Blijf de dijk volgen. Deze maakt een bocht naar links; sla vlak voor de volgende bocht scherp rechtsaf, Veerstraat (afsnijden over het onverharde pad kan natuurlijk ook) naar het veer over de Maas. 

Neem aan de overzijde in de bocht naar links het fietspad langs de Veerweg. Bij de uitzichtheuvel (knooppunt 1) komt dit uit op de dijk.

Vanaf het uitzichtpunt zie je het verbindingskanaal tussen Maas en Waal, met in de verte de sluis van St. Andries. Verderop langs de dijk passeer je o.a. het oude stadhuisje van de gemeente Alem, Maren en Kessel (met torentje, bij de eerste zijweg links), en twee waterplassen. De eerste, het Buitenkil (links) is het restant van een oude rivierarm; het tweede, rechts (het Soldatenwiel, zo genoemd omdat daarin ooit een Franse soldaat zou zijn verdronken) is een wiel, dus het restant van een dijkdoorbraak. Het water links verder weg van de dijk is deel van de Lithse Ham, sinds de jaren 60 zandwinningsgebied en nu een grote recreatieplas. Nog verderop, langs de Maas, staan de z.g. bakenbomen: deze moesten, in de tijd vóór radar en GPS, de schipper de vaargeul wijzen, ook wanneer de rivier de uiterwaarden had overstroomd. 

Volg de dijk (achtereenvolgens de Marense Dijk, de Kesselse Dijk en de Lithse Dijk met de rivier aan je linkerhand, voorbij knooppunt 34 tot in het dorp Lith. Vóór het bordje ‘doodlopende weg’ rechtsaf, de aflopende Marktplein. Je komt uit in de bocht van een drukke weg bij knooppunt 33. Volg nog even dezelfde richting en neem dan de eerste weg links, Molenweg. Je verlaat Lith, maakt verderop een bocht naar rechts en bereikt Lithoijen. Neem de eerste weg links, Langwijkstraat; op de viersprong rechts, Dorpsstraat; op de splitsing links aanhouden en aan het einde linksaf, Molenweg. 

Even verderop gaat de Molenweg de dijk op. Ga hier rechtsaf en direct weer links, de weg onder langs de dijk (Batterijstraat). 

Bij knooppunt 06 maakt de weg een merkwaardige kronkel. Hij volgt hier de omtrek van het verdedigingswerk waaraan de Batterijstraat zijn naam dankt. In de tijd van de Belgische Opstand (1830-1831) werd hier een simpel ‘fortje’ met aarden wallen aangelegd om de straatweg tussen Lith en Oss te verdedigen. Het werk raakte daarna snel in verval en halverwege de 19e eeuw was er al weinig meer van te herkennen.

Sla aan het einde (knooppunt 06) linksaf, Lutterstraat, en steek de drukke weg over. Volg dan de Lithoijense Dijk naar rechts tot bij het sluisje (knooppunt 07). 

Sla vóór het sluisje rechtsaf (Pastoor van Weerdtstraat) en steek de weg over. Houd in Teeffelen op de eerste splitsing (bij het kapelletje met Mariabeeld, ca 1950) links aan en op de volgende rechts (Singel). Neem dan in de bocht de weg naar rechts, Rotsestraat. 

Aan het eind linksaf, Weteringstraat. Volg deze tot de kruising (knooppunt 72) en sla hier rechtsaf, Bernhardweg.

Het bruggetje voert over de Hertogswetering. Deze werd in het begin van de 14e eeuw aangelegd voor de afwatering van Hhet Maasland; daartoe werden de aanwezige delen van oude Maasbeddingen verbonden door gegraven gedeeltes. Het systeem loopt van nabij Grave tot Gewande (bij Den Bosch) en vormt inmiddels ook een belangrijke ecologische verbindingszone. Ook de even verderop gelegen Meerdijk vormde een onderdeel van het waterbeheersingssysteem. De Meerdijk loopt deels langs het Ossermeer, een voorbeeld van de hiervoor genoemde oude Maaslopen.

Sla bij de slagboom linksaf, een door wilgen omgeven halfverharde weg (Meerdijk). Aan het rechtsaf, fietspad langs de Macharenseweg. Aan het eind links, Koornstraat, en op de rotonde rechtsaf, Hertogensingel. Voorbij de bocht staat rechts de routekaart van knooppunt 74. Vlak daarop bij het stoplicht linksaf, Begijnenstraat. 

Echte Begijnen (religieuze vrouwen die niet tot een kloosterorde behoorden) heeft Oss waarschijnlijk nooit gehad, maar in deze straat waren wèl kloosterlingen actief. In het gebouw rechts begonnen de Zusters van Liefde van Tilburg in 1876 met de ziekenverzorging, en in 1913 startte hier het eerste echte ziekenhuis in Oss. Het hospitaal vertrok in 1984, nu staat er een modern verzorgings-en verpleeghuis. In het grijze gebouw met trapgevels aan de linkerkant verzorgden de Fraters van Tilburg vanaf 1883 een eeuw lang onderwijs (het Instutuut St. Nicolaas, mèt internaat). De paters zelf verhuisden in 1961 nog naar een nieuw kloostergebouw in dezelfde straat, maar de communiteit werd in 1982 opgeheven. 

De Grote Kerk werd gebouwd in 1857-59, en heeft een toren van 54 m hoog (beperkt geopend). Bij helder weer is er een weids uitzicht, en kun je Zaltbommel zien liggen.

Sla bij de Grote Kerk rechtsaf, het fietspad onder de huizen door. Blijf dit rode fietspad volgen langs twee parkeerplaatsen en onder een flatgebouw door. Even verderop kruis je een tweebaansweg; sla hier linksaf, Raadhuislaan. Je verlaat hier de knooppuntroute.

Het gebouw op de hoek is het Jan Cunencentrum, oorspronkelijk (1888) een fabrikantenvilla, daarna (1921-1994) gemeentehuis en nu een museum met wisselende tentoonstellingen. Op de rotonde een replica van het Vorstenzwaard uit ca 800 v Chr, , dat werd aangetroffen in een grafheuvel ten zuiden van Oss. Deze grafgift is ritueel kromgebogen zodat de overledene de levenden niet zou kunnen schaden – zie verder het informatiepaneel.

Ga bij de rotonde rechtdoor en vervolgens in de bocht rechtsaf, Bram van den Berghstraat. De volgende bocht naar rechts brengt je bij station Oss CS aan de Spoorlaan.